دهکده و مسجد چوبی نیشابور Wooden village and Mosque

دهکده چوبین نیشابور   به کمک موس نقشه زیر را حرکت دهید و محل های دلخواه را بیابید برای بزرگتر یا کوچکتر نمودن نقشه روی نشانه های + و _ کلیک نمایید برای اینکه نقشه ماهواره ای مشهد را ببینید روی Sat  و برای دیدن نقشه معمولی روی map کلیک نمایید. برای نقشه های مکانهای دیدنی دیگر که در ادمه فهرست شده اند نیز از همین راهنمایی  استفاده نمایید   View Larger Map وقتی که از مشهد به سمت نیشابور می روید وقتی به تقاطع جاده ی قدیم نیشابور رسیدید وارد آن جاده بشوید و به سمت منطقه همت آباد زمان آباد حرکت نمایید . چند کیلومتر مانده به آنجا سراغ جاده ی اسحاق آباد را بگیریداز سمت مشهد در پنج کیلومتری مانده به زیارتگاه فضل ابن شاذان سراغ روستای محمد آباد را بگیرید و سپس راجع به دهکده چوبی بپرسید. بهترین را ایتفاده از جی پی اس است که مختصات آن   سی و شش درجه و شش دقیقه و سی و دو و هفتاد و چهار ثانیه شمالی (طول جغرافیایی  ) و پنجاه و هشت درجه و پنجاه و دو دقیقه و هجده و چهل و یک ثانیه عرض جغرافیایی   است  و اگر بخواهید از روش درجه و دسیمال استفاده نمایید مختصات عبارت خواهند بود از 36.109177 and 58.871752 دریغ از چند تابلو راهنمای مناسب در جاده های ایران   مسجد چوبی مسجدی است در حومه شهر نیشابور, که درختان بسیاری دارد, کاملاً با چوب ساخته شده است.این مسجد در دهکده چوبین نیشابور قرار دارد و بخشی از مجموعه ی آثار این دهکده به حساب می آید. ویژگی ها این مسجد، اولین مسجد چوبی مقاوم در برابر زلزله در جهان می‌باشد. این بنا ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد و سقف آن به صورت شیروانی می‌باشد. دو مناره آن ۱۳ متر از سطح زمین ارتفاع و وزن هر یک تقریباَ ۴ تن می‌باشد. شکل ظاهری آن به صورت کشتی‌ای وارونه بر زمین است‌. در ساخت این مسجد که حدود ۲ سال طول کشیده است، ۴۰ تن چوب استفاده شده است. مسجد چوبی این دهکده در ایران و جهان بی نظیر است.با توجه به زلزله خیز بودن منطقه نیشابور, این مسجد می‌تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و بنای آن به گونه‌ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید. اسکلت این مسجد به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است‌. مناره‌ها به سقف به گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد. دیواره‌های آن دوجداره بوده که بین این دو لایه، اسکلت بنا وجود دارد. اسکلت مناره‌ها و سقف و همچنین سقف و دیواره‌ها به روش عنکبوتیی اتصال دارند. این نام به دلیل شیوه ساخت آن که مانند تنیدن تار عنکبوت است می‌باشد بطوریکه اتصال مناره‌ها طوری است که وزن آن‌ها به صورت مساوی، ابتدا روی سقف و سپس به دیواره‌ها و از آنجا به زمین منتقل می‌شود. قابل توجه است که از طریق نردبان داخل مناره‌ها می‌توان به بالای مناره دسترسی پیدا کرد. جالبترآنکه در محل اتصال مناره به سقف، دریچه‌ای تعبیه شده که مانند یک کانال تهویه عمل می‌کند بطوریکه در تابستان هوای گرم و آلوده را از فضای مسجد خارج می‌کند و هوای پاکیزه از طریق بادگیر مخصوصی که در سقف بنا شده، داخل مسجد می‌گردد؛ و به این ترتیب یک تهویه طبیعی انجام می‌پذیرد. دیواره‌ها کمی حالت زاویه‌دار دارند که انتقال وزن را از مناره به زمین ساده تر می‌سازد. محلی که در آن مسجد ساخته شده، بسیار موریانه خیز است، لذا راهکارهای ویژه‌ای در ساخت این مسجد و دیگر بناهای این مجموعه برای جلوگیری از اثرات مخرب چوب خواران به کار گرفته شده است‌. بطوریکه به عنوان نمونه، خانه سازنده مجموعه با عمر بیش از۲۰ سال، از آسیب چوب خواران به دور مانده است‌. برای ماندگاری دراز مدت دیواره‌های خارجی در برابر نزولات آسمانی، چوبهای ویژه با فرآوری خاص استفاده شده است. کابینت ها، دیواره‌ها و حتی سینی‌های آبدارخانه این مسجد، چوبی است‌. مسجد دارای یک ایوان بیرونی که کف آن از خشت است می‌باشد. بر روی دیواره‌های داخلی و بیرونی مسجد به ترتیب تعداد ۷ و ۶ کتیبه زیبا از آیات قرانی به همراه قابهایش از چوب درختان گردو وتوت نصب است. در ساختمان و تزیینات داخلی چوب های مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاج ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است‌. نور پردازی ویژه مجموعه، تناسب ویژه‌ای از رنگهای شاد، در شب ها جلوه خاصی دارد. دهکده چوبین نام محلی است که در یکی از روستاهای نیشابور به نام محمدآباد آقازاده در استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران ساخته شده است. این دهکدهٔ چوبی کم نمونه و بی همتا در ایران به‌وسیله مهندس مجتهدی ساخته شده و یکی از دیدنی‌ها و تفرجگاه‌های نیشابور می‌باشد. نام «دهکده چوبین‌» برخاسته از ویژگی منحصر به فرد سازه‌های آن در استفاده کامل از چوب و بکارگیری روشی نوین در ساخت بناهای آن که برخاسته از پیشینه تاریخی - فرهنگی و متناسب با امکانات و قابلیت‌های اقلیمی وجغرافیایی منطقه است، می‌باشد. دیدنی‌های این دهکده شامل مسجد چوبی، موزه و کتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوئیتها، فضای سبز و اکوسیستم زیبای آن به همراه کشاورزی و دامپروری است. این مسجد، اولین مسجد چوبی مقاوم در برابر زلزله در جهان می‌باشد. این بنا ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد و سقف آن به صورت شیروانی می‌باشد. دو مناره آن ۱۳ متر از سطح زمین ارتفاع و وزن هر یک تقریباَ ۴ تن می‌باشد. شکل ظاهری آن به صورت کشتی‌ای وارونه بر زمین است‌. در ساخت این مسجد که حدود ۲ سال طول کشیده است، ۴۰ تن چوب استفاده شده است. مسجد چوبی این دهکده نه تنها در ایران بلکه در جهان بی نظیر است. این مسجد می‌تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و بنای آن به گونه‌ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید. اسکلت آن به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است‌. مناره‌ها به سقف به گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد. دیواره‌های آن دوجداره بوده که بین این دو لایه، اسکلت بنا وجود دارد. اسکلت مناره‌ها و سقف و همچنین سقف و دیواره‌ها به روش عنکبوتیی اتصال دارند. این نام به دلیل شیوه ساخت آن که مانند تنیدن تار عنکبوت است می‌باشد بطوریکه اتصال مناره‌ها طوری است که وزن آن‌ها به صورت مساوی، ابتدا روی سقف و سپس به دیواره‌ها و از آنجا به زمین منتقل می‌شود. قابل توجه است که از طریق نردبان داخل مناره‌ها می‌توان به بالای مناره دسترسی پیدا کرد. جالبترآنکه در محل اتصال مناره به سقف، دریچه‌ای تعبیه شده که مانند یک کانال تهویه عمل می‌کند بطوریکه در تابستان هوای گرم و آلوده را از فضای مسجد خارج می‌کند و هوای پاکیزه از طریق بادگیر مخصوصی که در سقف بنا شده، داخل مسجد می‌گردد؛ و به این ترتیب یک تهویه طبیعی انجام می‌پذیرد. دیواره‌ها کمی حالت زاویه‌دار دارند که انتقال وزن را از مناره به زمین ساده‌تر می‌سازد. قابل ذکر است که محلی که در آن مسجد ساخته شده، بسیار موریانه خیز است، لذا راهکارهای ویژه‌ای در ساخت این مسجد و دیگر بناهای این مجموعه برای جلوگیری از اثرات مخرب چوب خواران به کار گرفته شده است‌. بطوریکه به عنوان نمونه، خانه سازنده مجموعه با عمر بیش از۲۰ سال، از آسیب چوب خواران به دور مانده است‌. برای ماندگاری دراز مدت دیواره‌های خارجی در برابر نزولات آسمانی، چوبهای ویژه با فرآوری خاص استفاده شده است. کابینت ها، دیواره‌ها و حتی سینی‌های آبدارخانه این مسجد، چوبی است‌. مسجد دارای یک ایوان بیرونی که کف آن از خشت است می‌باشد. برروی دیواره‌های داخلی و بیرونی مسجد به ترتیب تعداد ۷ و ۶ کتیبه زیبا از آیات قرانی به همراه قابهایش از چوب درختان گردو وتوت نصب است. در ساختمان و تزیینات داخلی چوبهای مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاجها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است‌. نور پردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگهای شاد، در شبها جلوه خاصی دارد. هدف سازنده این مجموعه، رونق بخشیدن به صنعت گردشگری و نیز احیای نام و یاد بزرگ مردی است که روزگاری در این مکان به خدمت می‌زیسته است‌. دهکده چوبین نیشابور كشور ايران از ديرباز مهد تمدن و فرهنگ بوده و ايرانيان در تمامي نقاط دنيا به عنوان مردمان متمدن و فرهيخته، شهره‌ی عام و خاص بوده‌اند. آثار برجاي مانده از پيشينيان، خود، گواه اين مدعاست. چنان‌چه در ميان اين آثار، نمونه‌هاي زيبايي از بناهاي سنتي - اسلامي با پشتوانه‌ی فرهنگ سه‌هزار ساله‌ی اين مرز و بوم و بهره‌گيري از آموزه‌ها و اعتقادات مذهبي به چشم مي‌خورد كه قلب هر بيننده را مملو از عشق به وصال يار حقيقي و ذهنش را نزديك‌تر به عالم معنا مي‌نمايد. مساجدي كه در اين قياس مي‌گنجد و در اوج هنر واقعي قرار دارند، كم نيستند، ولي برخي از آن‌ها به گونه‌اي منحصر به فرد، جلب توجه و نظر مي‌كنند. مسجد چوبي، كه نخستين و تنها مسجد چوبي دنياست، از همين ديدگاه به عنوان محور و مركز فعاليت‌هاي «مجتمع فرهنگي، سياحتي، اقامتي دهكده چوبي نيشابور» واقع شده است.  اين مجموعه، با وسعت حدود 10 هكتار شامل بخش‌هاي مختلفي از جمله موزه، رستوران، فروشگاه، آلاچيق، سوئيت و ازهمه مهمتر مسجدي چوبي است كه هر صاحب سليقه‌اي را مجذوب خود مي‌نمايد. - مسجد چوبی: مسجد چوبي، براي اولين بار در سال 1325 با ديوارهاي كاه‌گلي و سقف چوبي، با وسعت فعلي و در همين مكان بنا شد و در سال 1378 پس از مخروبه شدن مسجد اوليه، مسجد فعلي، با شكل و شمايل جديد و با شيوه‌اي نوين در همان مكان احداث گشت. اين مسجد، اولين مسجد چوبي مقاوم در برابر زلزله در جهان و به وسعت دويست متر مربع و سقف آن به صورت شيرواني مي‌باشد و داراي دو مناره هر كدام به ارتفاع 13متر از سطح زمين و وزن تقريبي 4 تن مي‌باشد و شكل ظاهري آن به صورت كشتي‌اي است كه گويي به طور وارونه، روي زمين قرار گرفته است. در مجموع 40 تن چوب، در بناي آن، به كار برده شده و ساخت آن حدود دو سال به طول انجاميده است. 3 درب ورود و خروج، و 5 پنجره در ساختمان بنا وجود دارد. اسكلت آن از نوع سازه‌هاي مقاوم در برابر زلزله و با ماندگاري طولاني و به شيوه Twobyfour يا Double ساخته شده است و آبدارخانه‌ی اين مسجد، داراي كابينت‌ها، ديوارها و حتي سيني‌هاي چوبي است، كف و بخشي از ديوار آن به دليل رعايت مسائل بهداشتي با كاشي و سراميك پوشيده شده است. چوب‌هاي مختلفي از درختان مثمر و غيرمثمر هم در ساختمان و هم در تزئينات داخلي از قبيل كتيبه‌ها، محراب و ... به كار رفته است نظير انواع كاج‌ها، اشن، سپيدار، گيلاس، گلابي، زبان گنجشك، گردو و توت. نورپردازي آن هارموني ويژه‌اي از رنگ‌هاي شاد است كه به شب‌هاي آن محوطه، جلوه خاصي بخشيده است. - موزه و كتابخانه: ساختماني دوطبقه در محوطه‌ی جنب مسجد، به موزه و كتابخانه‌ی مجتمع اختصاص يافته است. اين ساختمان نيز از چوب احداث شده و داراي ديواره‌هاي دو جداره است. زيربناي كل دوطبقه آن 120 متر مربع مي‌باشد كه كاربري در نظر گرفته شده براي طبقه‌ی اول، موزه و براي طبقه‌ی دوم، كتابخانه مي‌باشد.‌ - رستوران: اسكلت به كار رفته تماماً از جنس چوب و شكل كلي آن به صورت هشت ضلعي و با ديواره‌هاي مشبك ساخته شده است زيربناي كلي رستوران بالغ بر 200 متر مربع مي‌باشد و به راحتي مي‌تواند از 130 تا 140 نفر را در شرايط عادي درون خود جاي دهد. - فروشگاه‌ها: درون محوطه‌ی دهكده چوبي، تعداد پنج باب فروشگاه به صورت شش ضلعي و با استفاده از اسكلتي چوبي همسان با ساير بناهاي مجموعه، برخوردار است و تنها از طريق پوشش خارجي – كه با دو خاك مختلف (سقف با خاك رس و ديواره‌ها با خاك معمولي) به صورت كاهگل نماكاري شده و تركيب رنگي زيبايي به وجود آورده است متمايز گرديده‌اند. - آلاچيق‌ها: درون باغ ميوه‌ی محصوري جهت رفاه حال بازديد كنندگان، تماماً از چوب و به صورت مشبك با سقفي شيبدار، طراحي شده است. - نانوايي: داراي دو عدد تنور چوب‌سوز و به طريق سنتي به تهيه نان اقدام مي‌نمايد و وجه تمايز آن با ساير فروشگاه‌ها وجود دودكشي است كه با پوشش كاه‌گلي و به شكل بانويي روستايي كه طبقي نان بر سردارد به چشم مي‌خورد. - سوئيت‌ها: مانند ساير اماكن مجتمع، از اسكلتي چوبين و جهت تأمين امكانات رفاهي بازديدكنندگان بنا گرديده است. آدرس مجتمع فرهنگي، سياحتي و اقامتي دهكده چوبي نيشابور: جاده اسحاق‌آباد، 5 كيلومتر بعد از زيارتگاه فضل‌ابن شاذان، روستاي محمدآباد آقازاده دهكده چوبين، عنواني است كه به دليل ويژگي بارز سازه‌هاي اين مجموعه در استفاده كامل از چوب و ساخت ابنيه با روشي نوين و برخاسته از پيشينه تاريخي – فرهنگي و متناسب با امكانات و قابليت‌هاي اقليمي و جغرافيايي منطقه به آن اطلاق گرديده است. منبع این نوشتار: ·          «مسجد چوبي نيشابور، نخستين و تنها مسجد چوبي دنيا»، ماهنامه جاده ابريشم، ضمیمه شماره 57، مرداد 1382، ص115. نیشابور را می توان "مینی پایتخت فرهنگی"، ایران لقب داد. شهری که غالبا آن را با عطار، خیام، کمال الملک و فضل بن شاذان و البته «قدمگاه» می شناسیم. اما جالب است بدانیم در کنار مفاخر و آثار باستانی متعدد این مرکز فرهنگی شرق ایران، جاذبه توریستی منحصر به فردی قرار دارد که از قضا ریشه در تاریخ معصر این منطقه دارد و علیرغم جذابیت منحصر به فرد و بی نظیرش متاسفانه تا حد زیادی ناشناخته مانده و حتی بسیاری از شهروندان نیشابوری نیز خود علیرغم کوتاهی مسیر تاکنون این اثر را مشاهده نکرده‌اند!. آیا تاکنون از نخستین و تنها مسجد چوبی دنیا شنیده‌اید؟!. مسجد چوبی بخش عمده‌ای از مجتمع فرهنگی، سیاحتی و اقامتی موسم به دهکده چوبین نیشابور است که هر صاحب سلیقه‌ای را مجذوب به خود می نماید و استعداد بالقوه‌ای است که در صورت اندکی توجه و عنایت دست اندرکاران سازمان میراث فرهنگی نیشابور می‌تواند به فعلیت رسیده و توانایی جذب هزاران توریسم را دارد. ماهنامه بین المللی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی «جاده ابریشم» در صفحه 115ضمیمه شماره 57 خود، در مرداد 1382، از مسجد چوبی نیشابور، چنین نوشته است: "مسجد چوبی" برای اولین بار در سال 1325 با دیوارهای کاه‌گلی و سقف چوبی، با وسعت فعلی و در همین مکان بنا شد و در سال 1378 پس از مخروبه شدن مسجد اولیه، مسجد فعلی با شکل و شمایل جدید و با شیوه‌ای نوین در همان مکان احداث گشت. این مسجد اولین مسجد چوبی مقاوم در برابر زلزله در جهان و به وسعت200متر مربع و سقف آن به صورت شیروانی می‌باشد و دارای دو مناره هر کدام به ارتفاع 13متر از سطح زمین و وزن تقریبی 4تن می‌باشد و شکل ظاهری آن به صورت کشتی‌ای است که گویی بطور وارونه روی زمین قرار گرفته است. در مجموع 40تن چوب در بنای آن بکار برده شده و ساخت آن حدود دو سال به طول انجامیده است. سه درب ورود و خروج، و 5 پنجره در ساختمان بنا وجود دارد. اسکلت آن از نوع سازه‌های مقاوم در برابر زلزله و با ماندگاری طولانی و به شیوه Twobyfour یا Double ساخته شده است و آبدارخانه این مسجد، دارای کابینت‌ها، دیوارها و حتی سینی‌های چوبی است، کف و بخشی از دیوار آن به دلیل رعایت مسائل بهداشتی با کاشی و سرامیک پوشیده شده است. چوب‌های مختلفی از درختان مثمر و غیرمثمر هم در ساختمان و هم در تزئینات داخلی از قبیل کتیبه‌ها، محراب و ... به کار رفته است نظیر انواع کاج‌ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت. نورپردازی آن هارمونی ویژه‌ای از رنگ‌های شاد است که به شب‌های آن محوطه، جلوه خاصی بخشیده است». مسجد چوبی در فاصله 7 کیلومتری نیشابور بنا شده و سازنده آن فردی بنام مجتهدی می باشد. این مجتمع دارای موزه و کتابخانه، رستوران، فروشگاه،نانوایی، الاچیق‌های منحصر بفرد چوبی و سوئیت‌هایی است که دیدن آن تداعی کننده پیوند و امتداد هنرمندان حال نیشابوری با نسل گذشته فرهیخته خود می‌باشد.  از جاذبه هاي نيشابور مي توان به آثار باستاني ، اماكن فرهنگي تاريخي ، امام زاده ها ، آرامگاه بزرگان ، ديدني هاي طبيعي و مجموعه هاي تفريحي اشاره كرد .

آتشكده نيشابور بقاياي شهر كهن تپه ترباباد تپه هاي شادياخ حفاري هاي شادياخ مزار مهروا يا مزار شه مير روستاي مهروا محوطه باستاني خسروآباد دژباستاني بازه چنار بناي گنبد كليدر مقبره كرد و خان قلعه دختر دهنه ي حيدري قلعه دمير خان برج آسياب سردابه ي ماروسك اماكن فرهنگي تاريخي مسجد جامع تاريخي مدرسه گلشن "حوزه ي علميه" بازار سرپوشيده و تاريخي نيشابور آب انبار كاروان سراي شاه عباسي موزه خيام بقعه قدمگاه مسجد چوبي فرهنگسراي سيمرغ امام زادگان محمد محروق و ابراهيم فضل بن شاذان بانو بي بي شطيطه حكيم عمر خيام نيشابوري شيخ عطار نيشابوري كمال المك يغماي نيشابوري معدن فيروزه نيشابور اردوگاه شهيد رجايي باغرود

آثار باستاني

آتشكده نيشابور "آذر برزين مهر" اين آتشكده در دوره پيش از اسلام ، عهد ساساني در ناحيه ريوند نيشابور قرار داشته و يكي از سه آتشكده مهم زرتشتيان به شمار مي آيد . وجود آتشكده برزين مهر حاكي از اين است كه اين شهر قبل از اسلام از جايگاه ويژه اي بر خوردار بوده است .

بقاياي شهر كهن

آنچه از نيشابور باستاني بر جا مانده ، منطقه اي است در حاشيه جنوب شرقي شهر فعلي نيشابور كه از تپه ها و محوطه هاي گوناگون تاريخي تشكيل شده است . قسمت اعظم نيشابور قديم هم اكنون در دل خاك نهفته است و آثار بر جاي مانده موجود محدود است به چند تپه اصلي از قبيل : تپه تاكستان، تپه آهنگران ، تپه آلب ارسلان ، تپه سبز پوشان ، مدرسه ، بازار ، قنات يا قنات تپه و تپه شادياخ يا محله كه در سطح اين منطقه وسيع پراكنده شده اند .وسيع ترين اين تپه ها ، تپه آلب ارسلان است كه در جنوب روستاي ترباباد واقع شده و به تپه هاي طرب آباد يا ترباباد مشهور است.

تپه ترباباد در اطراف نيشابور كنوني ، دو تپه وجود دارد كه مدفن هنر و تمدن دير سال اين شهر است . از اين تپه ها در لفظ عوام با نام هاي تل هلاكو ، تپه آلب ارسلان و تپه سبز پوشان ياد مي شود .اين محل در حقيقت مزار تمدني است كه ريشه اش به روزگار ساسانيان پيوند مي خورد.

تپه هاي شادياخ محوطه شادياخ ، در جهت غربي نيشابور كهن و سمت جنوب شرقي نيشابور كنوني ، در فاصله حدود 3 كيلومتري شهر نيشابور واقع شده است .شادياخ تا اوايل قرن سوم هجري باغي بود واقع در مغرب شهر كهن و خارج از آن قرار داشت . در سال 205 هجري كه عبدا لله بن طاهر شهر نيشابور را به پايتختي برگزيد ، بنا به درخواست اهالي ، سپاهيان خود را از درون شهر ، به باغ انتقال داد و عمارتي براي خود در آنجا ساخت . پس از آن ، شادياخ دارالحكومه و دارالاماره بود .در اواخر قرن هفتم هجري كه نيشابور كهن به كلي متروك گرديد ، اهالي به محل امروزي كوچ كردند و شهر را در اين مكان ساختند.

حفاري هاي شادياخ در مركز شادياخ و در محدوده اي به مساحت  1000  متر مربع ، مجموعه معماري بسيار گسترده اي وجود دارد كه در دوره هاي مختلف مورد استفاده و بازسازي قرار گرفته است . در اين مجموعه ، فضاهايي وجود داشته كه كاربري بسيار طولاني داشته اند. وجود پايه هاي افتاده با تزيينات آجري و سنگ فرش هاي وسيع ، استقرار ستون هاي چوبي ، آجرهاي افتاده از ستون هاي آجري و قطعات كاشي دايره اي شكل جهت ترصيع ديوارها ، حكايت از وجود ابنيه ي ديرپا ، باشكوه، زيبا و اشرافي دارد.

مزار مهروا يا مزار شه مير در حاشيه شرقي جاده نيشابور- كاشمر به فاصله 3  كيلومتر از جنوب شهر ، دو بناي آجري تاريخي به فاصله كمي از هم قرار دارند كه به نام هاي مهروا ، مهرآباد ، شه مير و يا شادمهر از آنها ياد ميشود. مهروا ساختماني است با طراحي كاملا اختصاصي . پسوند مهر حاكي از پيوند اين سرزمين با آيين مهرپرستي ايران باستان دارد.اين بنا با توجه به نظريه انجمن آثار ملي در نوع خود يكي از شاهكارهاي معماري به شمار مي آيد كه بر اساس نحوه آجر چيني و ابعاد آجر ها و تزيين دايره گنبد و عدم استفاده از ملاط جهت بند كشي و نحوه اجراي پلان از آثار قرن ششم هجري ،  مربوط به دوره سلجوقيان محسوب مي شود. گروهي كه اين نظريه را دارند معتقدند كه بنا در اصل رصد خانه بوده و اشاره به نقب هاي شگفت آور چهار طرف ساختمان مي نمايند .

روستاي مهروا اين روستا قلعه شكل بوده چندين محله داشته و ساكنان آن به صورت دسته جمعي در محله ها زندگي مي كرده اند آب مصرفي نيز از قنات تهيه مي شده است.

محوطه باستاني خسرو آباد اين محوطه مهم باستاني در حدود 20  كيلومتر جاده نيشابور – مشهد و در دهستان اردوغش از بخش زبر خان نيشابور قرار دارد . اين تپه از مهمترين محوطه هاي دوران پيش از تاريخ در نيشابور مي باشد كه بر اساس سفال هاي جمع آوري شده از سطح تپه داراي تنوع سفال از هزاره ي چهارم قبل از ميلاد تا هزاره ي اول قبل از ميلاد مسيح است . همچنين سفال هاي منقوش دوره برنز آن ، مشابه آثار تپه ي آفو و نمازگاه مي باشد.

دژ باستاني بازه چنار اين دژ زيرزميني در داخل تپه اي ، در مجاورت يكي از روستاهاي بخش زبرخان احداث شده است . ارتفاع اين تپه از سطح زمين اطراف حدود 20  متر است و از رسوبات آبرفتي تشكيل مي شود . ورودي اين دژ فعلا نامعلوم است و از طريق روزنه اي كه در بالاي تپه ايجاد شده ، امكان ورود به داخل تونل هاي دژ ميسر گرديده است .

بناي گنبد كليدر اين اثر تاريخي در داخل روستاي كليدر در بخش سرولايت نيشابور قرار دارد و به صورت يك چهار طاقي زيبا مي باشد كه ضلع شرقي آن داراي جلو آمدگي به صورت ايوان ورودي است . پلان بنا ، چهار طاقي است و از تخته سنگ هاي صاف جهت مصالح آن استفاده شده است . در زير گنبد ، دو سنگ قبر بزرگ وجود داشته كه يكي از آنها به موزه ي نيشابور منتقل گرديده است . تاريخ يكي از سنگ قبر ها ، 902 هجري و ديگري 913 هجري مي باشد كه هر دو داراي تزيينات زيبايي هستند.

مقبره كرد وخان اين بناي سنگي به فاصله 3 كيلومتري روستاي كلاته اسداله خان بخش سرولايت قرار دارد .اين بنا مدفن يكي از شخصيت هاي محلي به نام كرد وخان بوده است.

قلعه دختر دهنه ي حيدري اين محوطه باستاني در فاصله 2 كيلومتري شمال شرقي روستاي دهنه حيدري قرار دارد . اين قلعه در بين اهالي منطقه به تيز قلعه سي يا قلعه دختر مشهور است . آثار يك حوض انبار بر دامنه جنوب شرقي تپه مشاهده مي شود كه در اثر ريزش كوه تخريب شده است . اين حوض و احتمالا حوض هاي ديگر، آب ساكنين قلعه را تامين مي كرده است . قدمت اين قلعه احتمالا مربوط به دوره ساساني بوده كه تا اواخر دوره سلجوقي مورد استفاده قرار داشته و جنبه ي دفاعي داشته است. كوه هاي اين منطقه از لحاظ زمين شناسي نيز حائز هميت بوده و در سطح تپه، فسيل هايي از خانواده ي سفال پودها به خصوص  pnphintes  مربوط به دوره ژوراسيك به تعداد زياد موجود است.

قلعه دمير خان اين قلعه به فاصله 3 كيلومتري شمال شرق روستاي ينگجه در كنار جاده ي شوسه ي ينگجه به عبدالله گيو قرار دارد. اتاق هاي متعدد دارد و ظاهرا درب اصلي آن در سمت غربي بوده است . احتمالا اين قلعه از دوره ي تيموري به بعد مسكوني بوده است .

برج آسياب اين برج بزرگ مدور با قدمتي بالغ بر 400 سال در فاصله 1500 متري جنوب شرقي روستاي اسحاق آباد و بر كناره ي نهر آب خشكيده اي ، ساخته شده و از زيباترين برج هاي ديده باني موجود در منطقه است . 4 طبقه دارد ، در وسط دشت وسيعي احداث شده و بر مزارع و زمين هاي مزروعي اطراف ، احاطه كامل دارد. تزيينات زيبايي نيز در بدنه خارجي آن ايجاد شده است . در مجاورت اين برج ، ساختمان مخروبه ي يك آسياب آبي قديمي نيز قرار دارد كه علت نام گذاري برج نيز همين است.

سردابه ي ماروسك در مجاورت روستاي ماروسك سرولايت ، تپه اي به وسعت بيش از  100  متر و ارتفاع 5/3 تا 4  متر قرار دارد كه بر روي آن قبرستان قديمي روستا مي باشد . در داخل اين تپه ، سردابه اي قرار دارد كه از دو اتاق به موازات يكديگر و يك راهرو تشيل شده است . در اتاق غربي تعداد زيادي اسكلت انساني به صورت آشفته قرار دارد. قدمت اين سردابه به اواخر قرن هفتم و اوايل هشتم هجري مي رسد .

اماكن فرهنگي تاريخي بعد از تخريب شهر نيشابور به دست سپاهيان مغول براي مدت ها اثري از نيشابور بر جاي نمانده و آن عده از ساكنان نيشابور كه جان سالم به در بردند به طور پراكنده در اين جا و آن جا و با نا اميدي تمام زندگاني مي كردند ، تا اين كه شهر فعلي نيشابور در دوره تيموري در قسمت شمال غربي شهر قديم و به فاصله حدود 5  كيلومتر خرابه هاي شهر قديم ساخته شد . اين شهر داراي 4دروازه بود كه معروف به دروازه هاي عراق ، مشهد ، باغات يا پاچنار و دروازه ارگ بودند.

مسجد جامع تاريخي

يگانه اثر كامل باقي مانده از آثار باستاني شهر نو بنياد نيشابور ، مسجد جامع آن است كه در سال 899 هجري قمري ، همزمان با فرمانروايي سلطان حسين بايقرا ، توسط پهلوان علي كرخي فرزند بايزيد ساخته شده و از بناهاي قرن نهم هجري قمي است . اين بناي تاريخي، در مركز شهر نيشابور و در حاشيه جنوبي خيابان امام خميني ره ، در ضلع غربي چهار راه اصلي شهر ، چهار راه انقلاب قرار دارد . در كنارذ مسجد مدرسه اي نيز توسط پهلوان كرخي ساخته شده كه در دوران پهلوي با عبور خيابان امام اين مدرسه خراب شده است ، مدفن پهلوان علي كرخي نيز در داخل اين مدرسه بوده كه اكنون در زاويه ي شمال شرقي بيرون مسجد جامع واقع شده است.

مدرسه گلشن " حوزه ي علميه" بناي حوزه ي علميه ي نيشابور ، در حاشيه شمالي خيابان امام خميني كمي بالاتر از مسجد جامع شهر ، قرار دارد. تزيينات آجري در دوطرف ايوان ، زيبايي خاصي به بنا داده است.

بازار سرپوشيده و تاريخي نيشابور بازار تاريخي نيشابور ، از جمله بازار هاي سرپوشيده منحصر به فرد در استان خراسان است كه قدمت آن به دوره صفويه مي رسد . در داخل اين بازار تعدادي سرا ، كاروان سرا ، تيمچه ،و حمام وجود دارد . كاروان سراي مستوفي ، يكي از تيمچه هايي است كه درون اين بازار تاريخي وجوددارد كه دو دهنه ورودي آن يكي در حاشيه جنوبي خيابان امام خميني و ورودي ديگر با در بزرگ چوبي به بازار مي شود . حمام مرمر ، يكي ديگر از جاذبه هاي اين بازار تاريخي است كه قدمت بسيار دارد اما امروز خرابه اي بيش نيست .

آب انبار در مقابل بازار سرپوش ، بازار نو قرار دارد كه در گذشته ، سقف اين بازار نيز به صورت گنبدي ، پوشيده بوده ، با عبور خيابان امام خميني از اين مكان ،  سرپوش ها خراب شده است. آب انبار در زير زمين واقع شده است و 20 تا 23 پله تا سطح زمين فاصله دارد ، و امروز قهوه خانه اي است كه داراي سقف هاي گنبدي شكل باد گير است . محيطي زيبا ، خنك ، آرام و ياد آور روزگاران گذشته است . بعد از اين آب انبار ، تيمچه اي است كه مدتي در اختيار ژاندارمري بوده، مدتي تجارت خانه شده ، كم كم از رونق افتاده است .

كاروان سراي شاه عباسي

اين كاروان سرا در دوره صفويه و در خارج از دروازه شهر يعني دروازه مشهد احداث شده است . اين كاروان سرا در اواخر دوره ي قاجاريه و اوايل عصر پهلوي ، جهت اسكان و نگهداري ايتام و مستمندان و سپس مدتي به عنوان پادگان ژاندارمري مورد استفاده قرار گرفت . هدف از احياي اين اين كاروان سرا ، حمايت از صنايع دستي و هنرهاي سنتي و بومي منطقه است . ضلع شرقي كاروان سرا شامل سه بخش زير است :

بخش باستاني : در اين بخش اشياي تاريخي ؛ از قبيل سكه هاي متعلق به قبل از اسلام تا دوره تيموري ، انواع ظروف سفالي دوران تاريخي و اسلامي ، ظروف فلزي و شيشه اي ، و اشياي سنگي به نمايش گذاشته شده است . بخش مردم شناسي : جلوه هايي از زندگي روزمره ي مردم منطقه و اشياي مربوط به آن در معرض ديد قرار داده شده است .

بخش ويژه: نمايش اشيايي چون مجسمه هاي دوران تاريخي و ماقبل آن ، ماكت شهر قديم نيشابور در دوره تيموري ، لوحه ي استوانه اي بدلي متعلق به كوروش هخامنشي به خط ميخي ، تعدادي سنگ قبر تاريخي ، مجموعه اهدايي مدال ها و احكام شادروان پهلوان يعقوب علي شورورزي ، تعدادي ضريح چوبي منبت كاري شده تاريخي ، تعدادي اسناد خطي و احكام ... ضلع غربي به سالن اجتماعات و محل دائمي نمايشگاه ، و هشتي جنوب غربي به رشته هاي كار و دانش براي آموزش سفالگري ، كاشي كاري و سراميك اختصاص يافته است. علاوه بر اين كاروان سرا ، در محدوده ي شهرستان نيشابور كاروان سراهاي [رباط] مهم ديگري نظير: كاروان سراي شورياب واقع در روستاي شورياب در فاصله حدود 50 كيلومتري جنوب غربي شهر نيشابور ، متعلق به دوره قاجار ، كاروان سراي چاه سالار در جنوب شهر ، كاروان سراي قدمگاه و رباط قلعه وزير ، در 24 و 30 كيلومتري غرب شهر در مسير جاده مشهد ، نيز وجود دارند .

موزه خيام همزمان با برگزاري كنگره جهاني خيام ، در 28 ارديبهشت ماه  1379 ،  با عنايت به شان و مرتبه ي علمي حكيم عمر خيام وآثار ارزشمند باقي مانده از وي ، در رابطه با دانش ستاره شناسي، تقويم ،  رياضيات و اشارات  مكرر خيام به خاك ، كوزه و كوزه گري ، اهميت سفال نيشابور و نيز فقدان موزه اي در استان كه به نوعي معرف مراتب علمي و بيانگر ويژگي هاي دوران حكيم عمر خيام باشد ، سازمان ميراث فرهنگي اقدام به تاسيس موزه ي خيام در كنار آرامگاه وي نمود .موزه خيام شامل چهار بخش است :

بخش اول : آثار مربوط به نجوم ، شامل ابزار آلات رصد و ستاره شناسي ، اسطر لاب ، انواع قطب نما ها و صور فلكي

بخش دوم :  ظروف مفرغي و فلزي معاصر با خيام از قرن پنجم تا هفتم هجري .

بخش سوم :  شامل ظروف سفالين لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم هجري قمري.

بخش چهارم :  شامل نسخ خطي ، نسخ خطي نجوم و تابلو هاي مربوط به حكيم عمر خيام .

بقعه قدمگاه

بقعه ي زيبايي است از قرن 11 هجري به صورت هشت گوش با ايوان هاي بلند و طاق نماهاي دو طبقه ، مزين به كاشي هاي خشت هفت رنگ و گچ بري هايي كه در وسط باغ بزرگي قرار دارد ، از كتيبه ي تاريخي آن چنين مستفاد مي شود كه بنا به امر شاه سليمان صفوي در سال 1091 هجري ساخته شده است و علت وجه تسميه آن به قدمگاه به واسطه وجود يك پارچه سنگ است كه بر روي آن اثر دو قدم بزرگ منسوب به جاي پاي حضرت رضا ، ثامن الائمه[ ع] ديده مي شود .

مسجد چوبي

اين مسجد كه در ايران و جهان منحصر به فرد است ، 200 مترمربع زير بنا دارد . در ساختمان اين بنا ، حدودا سيزده تن از انواع چوب هاي صنعتي به كار رفته است . از امكانات اين مسجد مي توان به آشپزخانه ، كتاب خانه ، وضو خانه و ... كه همگي از چوب ساخته شده است ، اشاره نمود . اين مسجد در جنوب شرق نيشابور ، روستاي محمد آباد ، قرار دارد و توسط مهندس مجتهدي ساخته شده است .

فرهنگسراي سيمرغ اين فرهنگسرا ، بزرگ ترين ساختمان فرهنگي استان خراسان مي باشد .

افلاك نماي خيام

امام زادگان محمد محروق و ابراهيم

بقعه امام زاده محروق و ابراهيم در باغ مصفايي در فاصله 3 كيلومتري شرق نيشابور واقع شده است . محمد بن محروق از نوادگان امام موسي بن جعفر [ع] مي باشد .در كنار بقعه امام زاده محروق ، بقعه امام زاده ابراهيم نيز هست كه به وسيله ي دري به امام زاده محروق راه دارد .

فضل بن شاذان

مقبره ي اين عالم جليل القدر در يك فرسنگي جنوب شرقي نيشابور ، در روستايي به همين نامم [فضل] قرار دارد .

بانو بي بي شطيطه

بانو بي بي شطيطه يكي از زنان فاضل نيشابور و مورد عنايت خاص امام موسي كاظم [ع] در قرن دوم هجري بوده است . بناي فعلي آرامگاه ، دارايطرح شش ضلعي با دوازده غرفه كوچك در طرفين آن است .

امام زاده غريب مقبره بي بي صالحه

آرامگاه بزرگان

آرامگاه حكيم عمر خيام نيشابوري

خواجه ، امام ، حجة الحق ،حكيم ابوالفتح عمربن ابراهيم الخيامي [خيام] نيشابوري، از حكما ، رياضي دانان و شاعران بزرگ ايران ، در اواخر قرن پنجم و اوايل قرن ششم مي زيست . معلومات و مطالعات حكيم بيش تر در فلسفه و حكمت و رياضيات بوده ، گاه از سر تفنن شعر نيز مي گفته است . اما بيش تر به شاعري و رباعي سرايي معروف است. آرامگاه اين فيلسوف و رياضي دان بزرگ در جنوب شرقي شهر نيشابور رو به روي امام زاده محمد محروق و امام زاده ابراهيم قرار دارد .

شيخ عطار نيشابوري

فريد الدين ابوحامد بن ابوبكر ابراهيم ابن اسحاق عطار نيشابوري ، شاعر و عارف نامي ايران زمين است كه با آفريدن آثاري بديع مقام خود را جاودان ساخته . آرامگاه عطار در فاصله 6 كيلومتري شرق نيشابور ، در نزديكي امام زاده محروق و آرامگاه خيام واقع گرديده است .

كمال الملك

محمد غفاري ، معروف به استاد و كمال الملك ، از مفاخر هنر نقاشي ايران امروز ، فرزند ميرزا بزرگ كاشاني است . وي در سال 1264 هجري قمري در قريه كاشان ، متولد شد و به سال 1359 هجري قمري در نيشابور ، بدرود حيات گفت . مقبره ي كمال الملك ، در باغ شيخ عطار نيشابوري ، قرار گرفته ، به عنوان زيارتگاه فرهنگ دوستان و عاشقان هنر ايراني ، هر ساله مشتاقان بسياري را به سوي خود جلب مي كند . بناي آرامگاه داراي حياط و باغچه ي سرسبزي است كه مقبره كمال الملك در آن قرار دارد .

يغماي نيشابوري

حيدر يغما يكي از شاعران معاصر نيشابوري است . وي در سال 1302 هجري شمسي در قريه صومعه از روستاهاي نيشابور به دنيا آمد . الهام و ايمان اصلي در طرح مربع شكل بناي آرامگاه يغما ، از شغل شاعر ؛ يعني خشت مالي نشات گرفته است .اين بنا در فاصله ميان باغ خيام و باغ عطار ، در ميان قبرستان عمومي ، محل دفن شاعر ، ساخته شده است .

ديدني هاي طبيعي شامل :

ييلاقات : برفريز – رود – دربهشت – بوژان – خرو – درود – ديزباد – قدمگاه – گرينه – بار – چگنه بز – طاغان – درخت جوز – بقيع و ... غار ابراهيم ادهم چشمه علي قله ها ي معروف : بينالود و شيرباد

معدن فيروزه نيشابور فيروزه سنگى آبى‏رنگ و گرانبها است كه از جواهرات معروف جهان شمرده مى‏شود و معدن آن در دنيا در چند كشور بيشتر وجود ندارد. از آن جمله در تركستان و آسياى صغير و همچنين در جنوب غربى ايالات متحده امريكا در نيومكزيكو، آريزونا، كلرادو و نوادا، يافت می شود اما از بين تمام معادن فيروزه جهان، فيروزه معادن نيشابور از همه مرغوب تر و پربهاتر می باشد . معادن فيروزه نيشابور در شش دره از كوههاى موسوم به بار معدن در 50 كيلومترى شمال غربى نيشابور در بلوك ريوند واقع است و تاكنون به منظور به دست آوردن فيروزه، بيش از صد غار در اين دره‏ها ايجاد شده است شهرت فيروزه نيشابور از روزگاران قديم بر سر زبانها بوده و گويندگان و نويسندگان در وصف آن سخن ها گفته‏اند.

محوطه تاريخي تپه سلطان ميدان  جنگل انبوه و نادر درختان ارس در دهنه ي حيدري از دهستان بينالود  باغ ها و عمارت هاي زيبا در داخل و خارج از نيشابور باغ ملي ، باغ سعيدي ، باغ گنجي ، باغ قوامي ، امين الا سلامي ، جمشيد شادياخي

اردوگاه شهيد رجايي باغرود اردوگاه بين المللي باغرود به فاصله 12 كيلومتري شمال نيشابور ، با مساحت چندين هكتار ، روزانه پذيراي بيش از 5000 نفر بازديد كننده مي باشد و مقام دوم اردوگاه هاي كشور را احراز نموده است. مشاهير و نام آوران نيشابور حكيم عمر خيام نيشابوري ، شيخ عطار نيشابوري ، كمال الملك ،  يغماي نيشابوري ،دكتر محمد رضا شفيعي كدكني، محمد بي رياي گيلاني [شيدا] ، دكتر رجبعلي مظلومي ، آيت الله العظمي وحيد خراساني ، استاد پرويز مشكاتيان ، خسرو شاهاني ، پرفسور حسين صادقي ، مرحوم فريدون گرايلي ، مرحوم پهلوان يعقوب علي شورورزي و ...

منابع : نيشابور شهر فيروزه  (فريدون گرايلي ) نيشابور و استراتژي توسعه (عباسعلي مديح) درآمدي بر جغرافيا و تاريخ نيشابور (علي طاهري)